हामी ढिला भएका छौं, तर ढिला भएको आभाष छैन

बिश्व नयाँ प्रयोगमा छ। म आँफै पनि नयाँ नयाँ प्रयोगमा छु। अर्थिक, समाजिक क्षेत्रमात्र हैन, प्रयोग; राजनितिमा,बिज्ञानमा,साहित्यमा भइराखेको छ। यस्तो रफ्तार र गतिशिल अबस्थामा नयाँ प्रयोगहरु किन भइराखेको छ संसारमा ? प्रयोग शब्द आँफैमा अनौठो हैन न त यो नयाँ हो । तर यसको उपयोगिता आँफैमा नबिन हुनेगर्छ ।
प्रयोग भन्ने बितिकै हामी सर्सर्ती बिज्ञानको प्रयोगको रुपमा बुज्दैछौ र बुज्छौ तर राजनीतिको प्रयोग सबै भन्दा बढी चर्चामा रहेको बिषय हो। मानब सब्यताको बिकाससगै , प्रीथक प्रीथक समयमा प्रीथक प्रीथक रुपमा प्रयोग हुँदै आएको कुरा हो। त्यसैले राजनैतिक प्रयोगको अवस्था एकदमै प्रगतिशिल छ। हरेक भू-राजनैतिक सिमाना आफ्नै खालको प्रायोग तद्अनुरुप हुँदै गयो । कुनै परेबेशले,कुनै बिशेष प्रयोगलाई अपनायो ,कसैले भने अरुको पछि पछि प्रयोगलाई अनुशरण गर्दै गए। तर यावतरुपमा राजनैतिक प्रयोग सबै ठाउँमा समानरुपमा हुन सकेन। हरेक पृष्‍ठभूमिमा,हरेक भू-राजनैतिक समाजले आफ्नैखालको प्रयोगलाई आत्मसाथ गरे र बिकासको नयाँ प्रायोगमा लम्किए ।
यथार्थके रह्यो भने, राजनितीको परिपक्क प्रयोगनै कुनै पनि सब्य समाजलाई अन्य प्रयोगको ढोका खुलाउने यथार्थ माद्यम हो भन्ने कुरामा कसैको पनि दुई मत छैन। कुनै पनि समाजको आर्थेक, समाजिक , बैज्ञानिक बिकासको मुल ढोका राजनैतिक प्रयोगनै हो ।
कुनै पनि राष्ट्रको बिकासको ईतिहास निहाल्नेहो भने , त्यस राष्ट्रको राजनैतिक प्रयोगको स्थिरताको ईतिहासलाई हेर्न आबस्यक हुन्छ। प्राय सबै राष्ट्रमा क्रान्ति भएको छ। चाँहे राजनैतिक ब्यबस्थाको लागिहोस्,चाँहे राजनैतिक मुक्तीको लागिहोस् क्रान्ति बिकासको लागि आबस्यक छ । क्रान्ति पछि जुन ब्यबस्था त्यी राष्ट्रहरुमा भयो, त्यसको गहन अद्यन गर्नेहो भने ,त्यस्ता प्रयोग स्थिर छ्न जो त्यस ठाऊको लागि सर्बमान्य छ । कुनै पनि देशको जनता द्धारा स्वीकारीएको सर्बमान्य ब्यबस्था जुन देशले कायमा गर्न सक्यो,त्यस देशको आर्थेक,समाजिक,बैज्ञानिक बिकास ऊच्च स्थानमा रहदै आएको छ ।
हाम्रो जस्तो देश, जो अहिले सम्म पनि न्युनतम सर्बमान्य ब्यबस्था कायम गर्न सकेको छैन,त्यस्तो देशको अन्य सामाजिक बिकासको आशा पनि गर्न सकिदैन। जबसम्म हरेक राजनितिक दल,समाजको हरेक तप्कामा न्युनतम सर्बमान्य राजनैतीक एकता र सहमती हुँदैन त्यसबेला सम्म हामी हालको यूद्धको रहिरहने छौ।
देशको सबै पार्टी वा समाजको तप्काको मानिसहरुको सर्बमान्य राजनैतिक ब्यबस्था एकै खालको भएमा, त्यही ब्यबस्थाका सिद्धान्त र नियम अनुसार फरक फरक बिचारले परिमार्जन हुने मौका पायो भने मात्रै देशले अन्य बिषयमा प्रयोग गर्न पाउछ। राजनैतिक प्रयोगको स्थिरताबाट जब अर्थिक र बैज्ञानिक प्रयोग को सुरुवात हुन्छ अनी सामाजिक मूल्य र मान्यताको स्थिरता सँगै बिकासको रुपरेखाहरु देखापर्न थाल्छ्न। यो यथार्थलाई हामीले बुज्नु पर्छ।
मानविय छेमतालाई हेर्ने हो भने, आज बिकाशित देशहरु र बिकासन्मूक देशहरुको बिचमा कुनै फरक छैन। बिकाशित देशहरु बिकाशित छ्न मात्र जड् राजनैतिक बिकासले मात्रै हो। राजनैतिक बिकासपछि समाजले दूई खालको बिकासलाई अगाल्न पुग्छ,एक स्वत: समय अनुसारको बिकास र अर्को योजना वद्ध बिकास। चाँहे बिकास स्वत:समयनुसारको होस,चाँहे योजनावद्ध,यसको प्रयोग बिस्तारै हुन्छ र समाजले आँफै निर्णय गर्छ। ढिलो भए पनि,भौतिक बिकाससँग जोडिएको अर्थ्रिक बिकास पनि स्वत:अगाडि बढ्छ।
त्यसैले आजको हाम्रो आबस्यकता भने पनि,चुनौती भने पनि राजनैतिक प्रयोगको स्थिरता(जसको अन्तिमरुप स्थिर राजनिति) नै हो।
हाम्रो देशको परिबेष प्रयोगमै छ। हामिले अझै पनि सर्बमान्य शिद्धान्तलाई न्युनत आधारमा खोज्न सकेका छैनौ। हामि राजनैतिक प्रयोगको त्यो अवस्थामा छौ जो शताब्दी अगाडिनै हुनु पर्थ्यो। हामी ढिला भएका छौ यो प्रयोगमा त्यही पनि हामीमा ढिला भएको आभाष छैन। हामी विश्वास र आशामात्रै गर्न सक्छौ , चाडै हामी यो आधारभुत प्रयोगबाट मुक्त हुने छौ र नँया यूगको सुरुवात गर्ने छौ र आज हामी सबै को यही साझा ऊद्धेश्य हुनु पर्छ।
हाम्रो संसारमा प्रकाशित(19 March 2009)